Koppen kan leiden tot hersenschade: 'Prijs die je er later voor betaalt'

'Ik zou graag de hersenen van Luuk de Jong willen hebben'

Update: 8 maart om 18:10
32
  • Robin Tijhof

Dr. Jort Vijverberg onderzocht de hersenen van Wout Holverda en kwam tot een zorgwekkende conclusie: de dementie van de op 63-jarige leeftijd overleden oud-voetballer werd veroorzaakt door het jarenlang herhaaldelijk koppen van een voetbal. VoetbalPrimeur sprak met de neuroloog over het onderzoek naar het beschadigde brein van Holverda en duikt in de discussie die onlangs nieuw leven werd ingeblazen: moet koppen verboden worden? 

Klap na klap, pets na pets, talloze ballen op het hoofd. Op het trainingsveld of voor 'het echie' binnen de lijnen. En dat jarenlang achter elkaar, week in, week uit. Holverda's hoofd, eind jaren zeventig en begin jaren tachtig de kopsterke aanvaller van Sparta Rotterdam, kreeg het tijdens zijn carrière zwaar te verduren.  

Zo zwaar, dat zijn brein er onherstelbaar beschadigd van raakte. Zelf vreesde Holverda al voor de gevolgen. "Mijn hersenen zijn verzakt", sprak hij jaren voor zijn dood tegenover sportblad Helden. Het vele koppen wees hij aan als boosdoener. "Ik moet nu alles opschrijven, anders vergeet ik het."

CTE, een progressieve hersenziekte

Want Holverda, die eind 2021 overleed, worstelde jaren na zijn voetbalavonturen met onder anderen René van der Gijp en Louis van Gaal met de gevolgen van de herhaaldelijke klappen op zijn hoofd. Met chronische traumatische encefalophatie (CTE). Een hersenziekte die het denkvermogen en het geheugen aantast en alsmaar erger wordt. Bij Wolverda leidde het tot dementie en uiteindelijk tot zijn dood.  

"CTE wordt veroorzaakt door herhaaldelijk hoofdletsel", legt dr. Vijverberg uit. De neuroloog van het Alzheimercentrum Amsterdam, onderdeel van het Amsterdam UMC, wijst naar veelvoorkomende boosdoeners: de stoten die boksers opvangen, de harde beuken die American Football-spelers verwerken én de ballen die voetballers herhaaldelijk koppen. 

"Je hersenen kunnen die impacten tot een bepaald niveau handelen, maar op een gegeven moment kunnen je hersenen die schade niet meer herstellen. Dan zie je dat de hersencellen afsterven en dat zorgt voor klachten. Als het eenmaal gevormd is, dan breidt het zich uit. Dat verklaart waarom sporters tijdens hun carrière géén klachten ervaren en een jaar of vijf tot vijftien later wél."

'Kan niet op een andere manier verklaard worden'

Het vermoeden dat Holverda leed aan CTE, bestond bij dr. Vijverberg al langer. "Hij kwam hier al een tijdje ter controle, maar je kunt het pas zeker weten wanneer je de hersenen daadwerkelijk ontleedt." Holverda stelde zijn hersenen dan ook beschikbaar, zodat er na zijn dood verder onderzoek gedaan kon worden.  

Plakje voor plakje werden de hersenen van Holverda bestudeerd. "Bij hem was het heel duidelijk dat het CTE was. Wat je dan in de hersenen ziet, is een ophoping van bepaalde eiwitten op specifieke plekken. Als je naar het leven van Holverda kijkt, dan kan dat niet op een andere manier verklaard worden dan door het vele koppen."

Moet koppen verboden worden?

Journalist Anton Slotboom schreef een boek over de situatie van Holverda en koppen en hersenschade in het Nederlandse voetbal: Mijn hoofd doet gek, naar een uitspraak van de oud-Spartaan zelf. De lancering van het boek en het nieuws dat bij oud-spits Peter Houtman Alzheimer werd geconstateerd, blies in de voetbalwereld een oude discussie nieuw leven in: moet koppen in het voetbal verboden worden?

Als het aan Evgeniy Levchenko, voorzitter van de spelersvakbond ligt, wel. "Het is inmiddels wel bewezen dat continu koppen voor blijvende schade zorgt", liet hij medio 2024 optekenen door De Telegraaf. "Het is slecht dat veel mensen – ook bij de UEFA en de FIFA – die signalen niet serieus nemen. Maar we weten natuurlijk al dat het voetbal superconservatief is. Ik zie dat studies min of meer aan de kant worden geschoven."

'Beter veilig, dan spijt'

Dr. Vijverberg begrijpt de oproep van Levchenko. "Vanuit medisch oogpunt kun je het er alleen maar mee eens zijn: stop met koppen. Beter veilig, dan spijt. Voetballers zeggen natuurlijk: 'Ik heb een fantastische carrière gehad, met een bijzonder leven'. Die zouden het zo weer over doen. Ik denk dat Holverda dat ook zou zeggen. Maar het is goed om te beseffen dat het vele koppen een risico met zich meebrengt. Het is de prijs die je er later mogelijk voor betaalt, zo moet je het zien."

De KNVB volgt het beleid van de UEFA en de FIFA. 'Zolang er nog geen onomstreden bewijs is dat het koppen schadelijk is, blijft het toegestaan', luidt een verklaring op de website van de voetbalbond. Met die lezing heeft dr. Vijverberg moeite. "Ik beweeg steeds meer in de richting dat die positie niet meer houdbaar is, maar dat is aan de KNVB zelf om dat wel of niet uit te spreken. Zij willen graag nog meer bewijs."

Meer wetenschappelijk onderzoek nodig

Daarom doet dr. Vijverberg in samenwerking met de KNVB onderzoek naar wat er met de hersenen gebeurt wanneer een voetballer een bal kopt. "Door de krachten die vrijkomen op het hoofd gaan de hersenen heen en weer in de schedel. Dat veroorzaakt irritatie en dat probeert je lichaam te herstellen. Dat is natuurlijk goed. Maar als het chronisch gebeurt, dan levert het juist schade op. We hebben het idee dat op dat moment een bepaald eiwit zich ophoopt en dat tot CTE leidt."

Om zijn zaak sterker te maken is meer wetenschappelijk onderzoek nodig, benadrukt dr. Vijverberg. "Om te kunnen begrijpen hoe de schade precies ontstaat." Voor dat onderzoek heeft hij de hersenen van (voormalig) topsporters nodig. Pierre van Hooijdonk liet in februari 2025 aan tafel bij Studio Voetbal weten dat hij best wil overwegen zijn hersenen postuum beschikbaar te stellen. "Ja, waarom niet?", sprak de oud-prof. 

De hersenen van Van Hooijdonk en De Jong

"Ik heb Van Hooijdonk direct het formulier toegestuurd, want hersendonatie is echt de weg voorwaarts", zegt Dr. Vijverberg daarover. "Mochten grote namen als Van Hooijdonk dat inderdaad doen, dan is dat een heel belangrijke boodschap die ze daarmee afgeven." De onderzoeker noemt expliciet de naam van wellicht de beste kopper ter wereld. "De hersenen van Luuk de Jong zou ik ook wel graag willen hebben. Als hij dit misschien onder ogen krijgt, zou dat mooi zijn."

Want de hersenen van oud-voetballers zijn een schat aan informatie. "Of ze nou wel of niet last hebben van klachten, dat maakt niet uit. Dan kunnen we beter aantonen bij wie er wél wat aan de hand was en bij wie niet. En ook waarom. Ik vind ook dat de overheid meer geld moet uittrekken, zodat we ons onderzoek kunnen uitbreiden."

De hernieuwde aandacht voor het risico van herhaaldelijk koppen noemt dr. Vijverberg al een grote winst. "Vergelijk het met roken. Dat vonden we vroeger heel normaal. Nu weet iedereen dat je er longkanker van kan krijgen. De bewustwording dat koppen voor hersenschade kan zorgen, is al een heel goede stap vooruit."