De tragedie van Marco van Basten: 'Ik droomde er lang van, zelfs nog op m'n 41ste'
In de nieuwe rubriek VP's Verhalenvertellers diept VoetbalPrimeur bijzondere verhalen uit de voetballerij uit: verhalen die het waard zijn om verteld te worden, maar die onder dreigen te sneeuwen in de waan van de dag. In deze tweede episode komt Marco van Basten aan bod: hoe één van de allerbeste Nederlandse spelers allertijden op 28-jarige leeftijd al noodgedwongen zijn allerlaatste wedstrijd als prof speelde.
Momenteel zijn de opnames voor de Videoland-serie Basta, die gaat over het leven van Van Basten, in volle gang. Daardoor gaat het de laatste dagen veel over de voormalig topspits. Lang niet alle generaties hebben Van Basten echter meegemaakt als voetballer. Sommige voetbalfans zullen de geboren Utrechter zelf misschien vooral kennen als trainer of analist. Het verhaal van de carrière van Van Basten, en het trieste einde daarvan, is er echter één die verteld moet worden. "Ik ben inmiddels wel over de pijn van het vroege einde van mijn carrière heen gegroeid", vertelt Van Basten op een persconferentie voor Basta, waar VoetbalPrimeur aanwezig was. "Maar waarschijnlijk komt in de serie wel naar boven dat het een heel pijnlijke periode voor mij was."
Glorietijden bij Ajax, Milan en Oranje, drie (!) Ballon d'Ors
Van Basten is op 31 oktober 1964 geboren in Utrecht. Voor hij op zeventienjarige leeftijd in de jeugd van Ajax belandde, speelde de 58-voudig Oranje-international als jeugdspeler in de top van het amateurvoetbal in zijn geboortestad. Toen hij veertien jaar oud was, werd al duidelijk dat Van Basten kampte met enkelproblemen: de stand van beide gewrichten was niet optimaal bij Van Basten, die zelfs het advies kreeg om te stoppen met voetballen op hoog niveau. Dat advies sloegen hij en zijn vader Joop echter in de wind.
In zijn jaren bij Ajax, schreef Van Basten geschiedenis. Zo maakte hij maar liefst 152 goals in 172 wedstrijden voor de club, werd Ajax met Van Basten drie keer landskampioen, veroverde hij drie keer de KNVB Beker in Amsterdam én won hij de Europacup II, de voorganger van de Europa League. Buiten die uitzonderlijke cijfers, maakte Van Basten met zijn spel ook veel indruk in De Meer, het toenmalige stadion van Ajax. Van Basten was snel, sterk, wendbaar, behendig, had een geweldige techniek, een hard en zuiver schot, kon goed koppen en kon tegenstanders als geen ander uitkappen. De oud-spits maakte tegen FC Den Bosch met een perfecte omhaal zelfs één van de allermooiste goals uit de clubhistorie van de Amsterdammers.
In zijn laatste seizoen bij Ajax begonnen de enkelproblemen al op te spelen, maar het weerhield Van Basten er niet van om een fantastische transfer naar AC Milan te maken in de zomer van 1987, waar hij een iconisch trio zou gaan vormen met Ruud Gullit en Frank Rijkaard. In Italië ging hij vrolijk door met scoren en het winnen van prijzen (onder meer vier landstitels, drie Champions Leagues en twee wereldbekers), terwijl hij het Nederlands elftal op het EK van 1988 haar eerste en nog altijd enige internationale hoofdprijs ooit wist te bezorgen.
Van Basten tilt de EK-bokaal omhoog in 1988. Met vijf goals werd de spits ook topscorer van het toernooi.
In 1988 won Van Basten zelfs de Ballon d'Or, die hij in totaal maar liefst drie keer in ontvangst zou nemen. Johan Cruijff is de enige Nederlander die de Gouden Bal evenvaak wist te winnen, terwijl Lionel Messi (acht keer) en Cristiano Ronaldo (vijf keer) de enige spelers in de geschiedenis van het voetbal zijn die nog vaker met de Ballon d'Or aan de haal gingen dan Van Basten. Toch bleven de problemen aan beide enkels Van Basten achtervolgen. Nadat hij bij Ajax al een keer werd geopereerd aan het gewricht, moest hij in zijn periode bij AC Milan in totaal nog eens drie keer onder het mes.
Het begin van het einde en het daadwerkelijke, hartverscheurende einde
Bij de derde enkeloperatie, in 1992, werd duidelijk dat het er echt slecht uit zag voor Van Basten. Het bleek achteraf het begin van het einde. "Het is een optelsom, je kon het zien aankomen", liet zijn chirurg René Marti in die tijd optekenen. Marti had bij de derde ingreep tien stukjes bot uit de enkel van Van Basten verwijderd. "Er waren, zoals wij dat noemen, botwoekeringen opgetreden sinds de eerdere ingreep in 1987. De functie van de enkel was steeds achteruitgegaan. Marco had na iedere wedstrijd pijn. Zelfs normaal lopen was moeilijk. De enkel was mechanisch belemmerd. Met fysiotherapie is weinig te doen als stukjes bot steeds over elkaar schuren." De harde conclusie van Marti: de enkel van Van Basten was versleten.
Van Basten probeerde het na deze ingreep nog wel, maar kwam uiteindelijk niet verder dan het spelen van nog twee competitiewedstrijden en een Champions League-finale (die met 1-0 verloren werd van Olympique Marseille). Van Basten was 28 jaar oud toen hij 85 minuten meedeed in die Champions League-finale. Achteraf bleek het zijn allerlaatste wedstrijd als profvoetballer te zijn geweest.
Tegen Marseille kreeg hij namelijk wéér last van zijn enkel, ditmaal de rechter. Daardoor ging Van Basten nog eens twee keer onder het mes: één keer om stukjes kraakbeen uit de enkel te verwijderen en één keer om metalen steundelen in de enkel aan te brengen. Dit laatste experiment mislukte: Een toen dertigjarige Van Basten maakte op 17 augustus 1995, ruim twee jaar na zijn laatste wedstrijd als prof, wereldkundig dat hij noodgedwongen afscheid nam van het voetbal.
'San Marco' in actie tegen Marseille, in de Champions League-finale van 1993. Achteraf bleek het zijn allerlaatste kunststukje te zijn.
De stiekeme droom die niet uitkwam
"Als ik opsta doet de enkel pijn, ik kan niet eens een partijtje tennissen", vertelde Van Basten, toen hij bekendmaakte te stoppen met voetballen. "Ik weet niet of de doktoren me altijd hebben geholpen, want vanaf 1992 is de situatie niet echt verbeterd. Ik heb de indruk dat het na elke operatie eerder slechter dan beter ging. (…) Nu ben ik volkomen leeg." Nu, bijna dertig jaar later, lukt het Van Basten om van een afstandje terug te kijken op het pijnlijke einde van zijn carrière. "Het was een enorm pijnpunt. Maar dit kan ook gebeuren in een carrière", vertelt hij op de persconferentie voor Basta.
"Het is misschien wel een mooi verhaal, dat mensen op die manier kunnen relativeren en begrijpen dat zoiets ook kan gebeuren. Het is niet alleen maar rozengeur en maneschijn. Op het moment dat je moet stoppen terwijl je 29 bent, terwijl je nog heel veel wil laten zien en beleven met de fantastische ploeg die we hadden bij Milan, dan is het hard om niet door te kunnen gaan", is Van Basten duidelijk. "Cristiano Ronaldo gaat maar door, hij heeft de mazzel dat hij wel fysiek gezond blijft. Maar dat is niet voor iedereen weggelegd."
Van Basten onthult dat hij tot jaren na zijn afscheid als voetballer stiekem heeft gedroomd van een spectaculaire comeback. "Ik ben lange tijd het idee gehad, ook al was ik bij wijze van spreken 41 jaar oud: als ik een goede enkel krijg, ga ik gewoon alsnog laten zien dat het kan. Dat is uiteindelijk alleen niet meer dan een droom geweest die niet uitkwam." En zo zal er één vraag voor altijd rondom één van de beste Nederlandse voetballers allertijden blijven hangen: wat had hij wel niet kunnen bereiken, als hij vanaf zijn jeugd níét geteisterd werd door enkelproblemen?