Waarom Ajax lijkt te gokken met Heitinga als opvolger van Farioli

Door Steven Minten

Tijdens zijn periode als interim-hoofdtrainer bij Ajax, na het ontslag van Alfred Schreuder, behaalde Heitinga een puntengemiddelde van 2,05 per wedstrijd. Na zijn Ajax-exit, die hem veel pijn deed, zat hij niet stil. Bij West Ham United kreeg de oud-international veel verantwoordelijkheden van David Moyes, terwijl hij afgelopen seizoen onderdeel was van de 'kampioensstaf' van Arne Slot bij Liverpool.

Marcel Keizer is sinds 6 september 2023 niet meer actief als trainer, nadat hij werd ontslagen bij Al-Shabab. Daarvoor coachte hij Al-Jazira gedurende 137 wedstrijden en Sporting Portugal voor 42 wedstrijden, na zijn mislukte periode als hoofdtrainer in Amsterdam.

Opbouw
De manier waarop Heitinga de opbouw ziet, is enorm vloeiend – net als een groot deel van zijn filosofie. Dit betekent dat hij geen vaste opbouwstructuur hanteert, maar wisselende formaties gebruikt die worden aangepast aan de manier waarop de tegenstander druk zet.

Op dit vlak is de vergelijking met voorganger Francesco Farioli snel gemaakt: bij doeltrappen probeert Heitinga de tegenstander te lokken door de bal heen en weer te laten gaan tussen de keeper en de centrale verdedigers. Dit spelprincipe liet de trainer zien bij zowel Jong Ajax als in zijn tijd bij Ajax 1.


Afbeelding 1: Edson Álvarez heeft zijn voet op de bal om de tegenstander te lokken, in dit geval Luuk de Jong. Bron: ESPN.

De formatie waarin Heitinga wil opbouwen is, zoals eerder benoemd, afhankelijk van de tegenstander. Het belangrijkste is dat er een speler meer is in de opbouwzone, een zogenaamd overtal. Dit overtal wordt op verschillende manieren gecreëerd. In sommige wedstrijden zakt de middenvelder tussen de verdediging om een 3+2-opbouw te creëren – drie spelers in de achterste linie en twee spelers voor de verdediging. In andere wedstrijden blijft de back achter om een 3+2 te creëren, of wordt er een 3+1 formatie gevormd.

Dit lijkt dan weer lijnrecht tegenover de filosofie van Farioli te staan. De Italiaan past wel details aan om beter tegen bepaalde tegenstanders te spelen, maar de grote veranderingen die Heitinga maakt, hebben we dit seizoen niet gezien van Ajax onder Farioli.

Wat de twee dan wel weer gemeen hebben, is dat nadat de tegenstander naar voren is gelokt, ze beiden snel naar voren willen. Nadat Heitinga het stokje overnam van Schreuder, gaf Ajax procentueel meer lange ballen dan voorheen. Heitinga wil de defensieve linie van de tegenstander het liefst met gelijke aantallen bezetten, en dan vervolgens snel naar voren bewegen.

Heitinga pleit ook voor verticaal spel tussen de linies van de tegenstander door. Dit wordt meestal gecombineerd met een spits die uitzakt, zoals Dusan Tadic in Heitinga's tijd bij Ajax 1.

Aanvallen
Heitinga is een groot voorstander van positionele rotaties. Dit zorgt voor een bepaalde onvoorspelbaarheid die moeilijk te verdedigen is voor tegenstanders. In zijn tijd bij Jong Ajax behaalde Heitinga het hoogste aantal expected goals - het verwachte aantal doelpunten berekend door een algoritme - van de Keuken Kampioen Divisie, terwijl het seizoen ervoor onder Mitchell van der Gaag Jong Ajax slechts de negende plek behaalde in dit klassement. Bij Ajax 1 haalde Heitinga ook prima aanvallende statistieken. Dit heeft uiteraard te maken met de kwaliteit van de selectie, maar ook met de onvoorspelbaarheid van het team.

Een succesvol patroon voor Ajax 1 was dat er een speler een underlap maakte in de zogenaamde cutback-zone. Volgens onderzoek is dit een bijzonder effectieve zone om een voorzet vanuit te geven. Ajax speelde op dat moment met drie aanvallende middenvelders, twee middenvelders en een valse negen. Als er dan geen verticale pass mogelijk is naar een van deze aanvallende middenvelders, kan de bal naar de buitenkant en vervolgens kan deze aanvallende middenvelder een underlap maken in deze cutback-zone. Als voorbeeld: een voorzet vanuit deze zone naar de tweede paal heeft een kans van 7,2% op een doelpunt.

Afbeelding 2: Devyne Rensch maakt hier een underlap in de cutback-zone, terwijl Mohammed Kudus de bal aan de flank heeft. Bron: AFC Ajax.

Afbeelding 3: Rensch geeft vanuit de cutback-zone een voorzet richting de tweede paal, waarna de bal door Davy Klaassen kan worden afgewerkt. Bron: AFC Ajax.

Counterpressen
Een minder bekend begrip is counterpressen: het afjagen van de bal nadat je zelf balverlies hebt geleden. Heitinga kiest hier voor een agressieve methode, door balgeoriënteerd druk te zetten op de tegenstander. Hierbij houdt hij niet veel rekening met waar de tegenstander zich bevindt. Dit leidt wel tot veel ruimte voor counters, wat we terugzien in de verdedigende statistieken. De intentie van het agressieve counterpressen is om snel de bal weer te heroveren en dan een counter in te leiden.

Afbeelding 3: Nadat twee spelers van Ajax in het rode vak al druk hebben gezet na balverlies, herovert Den Bosch de bal. Bron: ESPN.

Afbeelding 4: Doordat Den Bosch de bal heeft heroverd en er door het agressieve counterpressen van Ajax zoveel spelers voor de bal staan, ontstaat er een 5-tegen-4 overtal voor Den Bosch. Bron: ESPN.

Verdediging
Ondanks zijn grote kwaliteiten en ruime ervaring als verdediger, zit er in de verdedigende opzet van Heitinga nog veel ruimte voor ontwikkeling, zowel in zijn periode als trainer van Jong Ajax als bij Ajax 1. Jong Ajax behoorde tot de ploegen met de hoogste expected goals tegen en was een van de teams met de meeste tegendoelpunten. Ook bij Ajax 1 had Heitinga meer expected tegengoals dan zijn voorganger Schreuder.

Heitinga kiest voor een totaal andere manier van verdedigen dan Farioli, namelijk door vooruit te verdedigen met zo min mogelijk ruimte tussen de linies. En het zal inmiddels niemand meer verbazen: ook dit paste Heitinga toe in verschillende opstellingen. Zo heeft hij bij Jong Ajax bijvoorbeeld een 4-1-4-1 opstelling gebruikt, maar ook een 4-4-2.

Conclusie
Ajax lijkt met de keuze voor Heitinga een totaal andere weg in te slaan dan de 'route-Farioli. Heitinga heeft duidelijk andere overtuigingen dan de opgestapte Italiaan. Hoewel sommige data in het voordeel van de oud-verdediger spreken, zijn er vooral tegenargumenten te bedenken. Ajax lijkt een aanzienlijk risico te nemen. Tegelijkertijd is het aannemelijk dat Heitinga in de afgelopen twee jaar veel heeft geleerd van Slot en Moyes.

Daarnaast zou Keizer nog een grote invloed kunnen hebben op de tactische keuzes van Heitinga, terwijl de hoofdtrainer zich meer kan richten op het people management. De tijd zal moeten uitwijzen hoe deze samenwerking uitpakt.