Wennen aan zondagavond voor fans én clubs: 'Nog niet akkoord voor komend jaar'

Historische context
De introductie van voetbalwedstrijden ná de 19.00 uur-uitzending van Studio Sport had de nodige voeten in de aarde. Elke Eredivisie-club zou één thuisduel op zondagavond spelen, maar na overleg met de clubs en de lokale autoriteiten werd daar toen van afgezien. Vervolgens is er vanaf het seizoen 2019/2020 gekozen voor een tussenoplossing: incidentele zondagavondwedstrijden, meestal met clubs die vlak daarvoor Europees voetbal gespeeld hadden. Inmiddels hebben we 23 van dat soort wedstrijden achter de rug: zeven in het nooit afgemaakte seizoen 2019/2020, negen in het coronaseizoen 2020/2021 en weer zeven in het voorbije najaar.

Wel of geen publieksfavoriet?
Minst favoriete aanvangstijdstip
Het publiek lijkt nog steeds te moeten wennen aan zondagavondvoetbal, kan opgemaakt worden uit onze enquête die is ingevuld door ruim 1500 bezoekers van VoetbalPrimeur: wellicht niet representatief voor alle voetbalvolgers in Nederland, wel een interessante indicatie. De meeste respondenten gaan nog steeds het liefst op de klassieke tijd naar het stadion: zondagmiddag 14.30 uur. Van de negen vaste speelmomenten op vrijdag, zaterdag en zondag slaat de zondagavond het minst aan bij onze respondenten. Misschien is het de concurrentie van tv-hits als Heel Holland Bakt, Boer Zoekt Vrouw, Expeditie Robinson en de Formule 1-races, die potentiële stadionbezoekers thuis houdt?

Zondagavonden slaan vooral bij fans aan
Verder zien we dat de meeste supporters hun favoriete Eredivisie-clubs sowieso wel in actie willen zien, ook op zondagavond, of het nu op locatie of voor de tv is. Fans van de Europees spelende clubs Ajax, Feyenoord, PSV, Vitesse en AZ zijn dan weer minder snel geneigd om naar het stadion te gaan. Fans van de overige Eredivisie-clubs wonen thuiswedstrijden op zondagavond juist liever bij dan dat ze die via de tv volgen. Dat zou verklaard kunnen worden door de spreiding van de achterban: vooral de topclubs hebben fans door het hele land, voor wie een stadionbezoek op zondagavond lastig kan zijn.

Extra rust na Europese wedstrijd geen argument
Opmerkelijk is de respons op de stelling 'welke Eredivisie-wedstrijd er ook op zondagavond wordt ingepland, ik blijf er niet voor thuis'. Deze scoort bij de VP-achterban gemiddeld meer dan 4 op een schaal van 1 tot 6. Dit sentiment leeft vooral bij de fans van de dertien clubs die dit seizoen geen Europees voetbal spelen én bij de voetbalvolgers zonder volledig ESPN-pakket. De fans van de overige clubs vinden het bovendien niet in ieders belang als Ajax, PSV, Feyenoord, AZ en Vitesse extra rust krijgen na een Europese inspanning. Dat alleen clubs die op donderdag hebben gespeeld naar de zondagavond uit mogen wijken, kan eventueel een goed compromis zijn: hierover zijn de respondenten in elk geval eensgezind, voor welke club ze ook zijn.

Losse kaartverkoop in het geding
Een ander belangrijk én opvallend gegeven is het verschil tussen seizoenkaarthouders en fans zonder seizoenkaart. Beide groepen vertegenwoordigen grofweg één helft van onze populatie: seizoenkaarthouders blijken vele malen eerder geneigd te zijn om een wedstrijd te bezoeken op zondagavond. Kunnen we hieruit concluderen dat zondagavondvoetbal een significant negatief effect heeft op losse kaartverkoop? Het is in ieder geval datgene waar FC Groningen in zijn thuiswedstrijd tegen AZ tegenaan liep: slechts 11.300 bezoekers, op een seizoensgemiddelde van ruim vijftienduizend, terwijl er toen toch echt geen lockdownmaatregelen van kracht waren...

Wel of geen kijkcijferkanon?
Ajax-AZ door de één miljoen heen
Van alle 23 zondagavondduels tot nu toe staat Ajax-AZ van 1 maart 2020 logischerwijs op eenzame hoogte, blijkt uit gegevens van Stichting Kijkonderzoek. Meer dan één miljoen kijkers zagen hoe de toenmalige koploper van de Eredivisie thuis te kijk werd gezet door de achtervolger, nog niet wetend dat de competitie één week later al afgelopen zou zijn. In datzelfde seizoen trokken de vier wedstrijden van PSV gemiddeld vierhonderdduizend kijkers. De allereerste zondagavondwedstrijd in de Eredivisie tussen AZ en Fortuna werd door een 138 duizendkoppig tv-publiek bekeken.

Vooral de topclubs trekken kijkers
Ook in het seizoen 2020/2021 waren Ajax en PSV de grootste publiekstrekkers op de zondagavonden van FOX Sports/ESPN. Ajax-Sparta bleek met ruim een half miljoen kijkers de uitschieter van het seizoen, voor Ajax-ADO Den Haag en PSV-Willem II. En als we naar het huidige seizoen kijken, valt het verschil tussen beide edities van PSV-Sparta op: 24 duizend kijkers meer voor die van dit seizoen, terwijl ESPN ditmaal wel 'concurrentie' had van een Philips Stadion-publiek bestaande uit dertigduizend man.

Ajax-Go Ahead Eagles - ook afgewerkt in een volgepakt stadion - was de best bekeken zondagavondwedstrijd van dit seizoen. Het treffen tussen Vitesse en AZ van 28 november was weliswaar het sluitstuk van een bedroevend Eredivisie-weekend: opvallend is het echter wel dat de twee subtoppers op zondagavond 164 duizend kijkers trokken, terwijl Ajax, Feyenoord en PSV eerder op de dag alledrie rond de half miljoen zaten. NEC-PSV, de laatste zondagavondwedstrijd van 2021, trok op Max Verstappen-dag net iets minder dan 300 duizend kijkers.

Vallen deze cijfers mee of tegen? Zendgemachtigde ESPN houdt zich daarover op de vlakte. "Voor ESPN is het nu te vroeg om al terug te kijken", laat een woordvoerder weten aan deze website. Sinds de introductie van de zondagavondwedstrijden in 2019 is er natuurlijk het één en ander gebeurd in de wereld, waardoor we voorlopig weer met lege voetbalstadions zitten. ESPN ziet de avondwedstrijden op zondag nog altijd als 'pilot', zolang de grillige coronasituatie op de achtergrond mee blijft spelen. "En dat vraagt om geduld, zorgvuldigheid en de juiste omstandigheden om er de juiste conclusies aan te kunnen verbinden." Wel wijst ESPN erop dat het aantal kijkcijfers op zondagavond hoger ligt dan het overall gemiddelde. "Dus voor de kijker lijkt het in ieder geval een prettig tijdstip."

Wel of niet geliefd bij de clubs?
FC Groningen stort zijn hart uit
FC Groningen maakte van zijn hart geen moordkuil na de eerste zondagavondwedstrijd uit zijn clubgeschiedenis. Er werd weliswaar gewonnen van AZ, maar de Trots van het Noorden constateerde dat bijna zesduizend seizoenkaarthouders en sponsorrelaties verstek lieten gaan, met een financiële schade van 75 duizend euro tot gevolg. "Wij zien het belang van live televisieregistraties, maar dit mag in onze ogen nooit ten koste gaan van het stadionbezoek van supporters en sponsors", liet algemeen directeur Wouter Gudde weten in een fel statement. "De cijfers bevestigen ons gevoel dat voetballen op zondagavond 20.00 uur een heel slecht idee is."

Eén week na FC Groningen-AZ vond Go Ahead Eagles-Fortuna Sittard op zondagavond plaats, tot verbazing van Go Ahead-directeur Jan Willem van Dop. Beide clubs spelen geen Europees voetbal en kwamen in de daaraan voorafgaande bekerronde al op woensdag in actie. 'Ons werd gevraagd om één thuiswedstrijd dit seizoen op zondag om 20:00 uur te spelen. Dat zou dan gaan om een wedstrijd tegen een ploeg die op donderdag Europees speelt, zou je zeggen. Helaas is men daar toch weer misbruik van gaan maken, want waarom spelen wij aanstaande zondag dan niet thuis tegen Feyenoord, AZ, Vitesse of PSV, maar tegen Fortuna Sittard?', schreef Van Dop in een column voor Deventer Voetbal.

Ook 'no-shows' bij Go Ahead Eagles
De Adelaarshorst stroomde uiteindelijk nog aardig vol en de bezoekers van Go Ahead-Fortuna (4-3) kregen absoluut geen spijt van hun komst. Maar in navolging van FC Groningen moest ook Go Ahead concluderen dat er sprake was van 'no-shows': er waren ongeveer duizend bezoekers minder dan in de voorgaande thuiswedstrijd, tegen Heracles Almelo op zaterdagavond. "Het had dus nóg voller kunnen zijn. En dat is gewoon jammer", voegt Van Dop toe in gesprek met VoetbalPrimeur. "De jeugd krijg je op dat tijdstip niet naar binnen. Je hebt altijd tussen de vijf en tien procent die wel eens wedstrijden overslaat, nu was het gewoon veel meer. Bij ons was precies hetzelfde als bij Groningen, dat klopt. Daarnaast mis je als club een stuk omzet met betrekking tot de horeca."

Waarom nou juist Go Ahead-Fortuna op de zondagavond is ingepland, heeft Van Dop niet gehoord van ESPN of van de KNVB, laat hij desgevraagd weten. "Dat geeft te denken voor de volgende keer. Dat we, denk ik, als club toch zeggen: ja, we willen een uitzondering maken, maar alleen als we tegen een club spelen die ook Europees heeft gespeeld. Want dáár is het voor bedoeld. De commercialisatie gaat steeds verder en het gaat mij nog te ver om er nu al mee akkoord te gaan voor volgend seizoen."

En als we naar de iets minder verre toekomst kijken: Go Ahead speelt eind februari thuis tegen Ajax, dat op de woensdag daarvoor Champions League-voetbal tegen Benfica speelt. Maar Kowet heeft zijn portie zondagavondvoetbal voor dit seizoen al gehad en is niet zomaar van plan om weer uit te wijken. "Ik denk dat wij ons gewoon houden aan de afspraak: maximaal één thuiswedstrijd per seizoen, voor dit doel. En die hebben we al gehad", besluit Van Dop.

Megaspandoek van Vitesse-fans
Vitesse-AZ werd eind november in een lege GelreDome gespeeld, maar toch waren er ook fans die deze wedstrijd aangrepen voor een protest tegen het aanvangstijdstip: over de verlaten stoeltjes achter het doel was een groot spandoek met de tekst 'Stop zondag 20.00' gedrapeerd. 'Vanzelfsprekend zou het spandoek ook te zien zijn geweest als er publiek in het stadion zou zijn', laat de officiële supportersvereniging van Vitesse desgevraagd weten aan VoetbalPrimeur. 'Zondagavond is een slecht tijdstip voor supporters, kinderen moeten de volgende dag naar school en volwassenen naar hun werk.'

Het argument dat de spelers van hun club extra rust krijgen na hun slopende Europese wedstrijden, doet er voor de supportersvereniging van Vitesse niet toe. 'Wij hebben geen begrip voor clubs, dat zij hier voorstander van zijn om extra rust te krijgen. Wij zien het vooral als kniebuiging voor ESPN.'

Conclusie
Wat kunnen we concluderen na de eerste jaren van het fenomeen zondagavondvoetbal? Qua stadionbezoek nog niets: een half jaar na de aftrap brak het coronatijdperk aan, waardoor we nog altijd wachten op het eerste volledige Eredivisie-seizoen met zondagavondvoetbal én volle tribunes. Uit de resultaten van onze enquête zouden we echter één voorzichtige conclusie kunnen trekken: dat de 20.00-wedstrijden op zondag wel fans van de spelende clubs trekken, maar dat reguliere voetbalvolgers er minder warm voor lopen. De tv-uitzendingen zijn vooral succesvol als één van de traditionele topclubs speelt (daarmee kunnen we ook het relatief hoge gemiddelde verklaren waar ESPN op doelt): vergelijk bijvoorbeeld Ajax-Go Ahead Eagles en PSV-Sparta van dit seizoen met Vitesse-AZ.

De gebrekkige losse kaartverkoop kan echter hoe dan ook een punt van zorg worden voor de clubs, zodra ze weer fans toe mogen laten. Over de clubs gesproken: zij zijn in 2019 samen in dit avontuur gestapt, maar het blijkt niet iedereen even goed bevallen te zijn. De twee meest uitgesproken voorbeelden hebben we in dit artikel kunnen zien: Go Ahead Eagles speelde nog in de Keuken Kampioen Divisie toen het zondagavondproject van start ging, maar het relaas van FC Groningen is toch een teken aan de wand. Dat Eredivisie-voetbal op zondagavond nog niet door iedereen omarmd is, moge duidelijk zijn.

(Hein Nooijens/VoetbalPrimeur)