Mourinho doet het totaal anders bij Spurs: nieuwe filosofie en Sánchez-probleem

Sinds zijn terugkeer in de Premier League is José Mourinho alweer tien wedstrijden de baas bij Tottenham Hotspur. Vooraf werd gevreesd voor een stijlbreuk: zou de Portugees niet al het werk van zijn voorganger Mauricio Pochettino teniet doen? Mourinho staat immers bekend om zijn defensieve zekerheid, waar Pochettino als leerling van Marcelo Bielsa juist de voorkeur geeft aan een aanvallende speelstijl. Een tactische analyse van Mourinho's Spurs.

Door Evert van Zoelen

Opstelling
Mourinho kiest bij Tottenham voor een 4-2-3-1 als basisopstelling. Door een blessure bij Hugo Lloris is Paulo Gazzaniga steeds de eerste keus geweest onder de lat. Het vaste centrale duo is Davinson Sánchez en Toby Alderweireld, terwijl rechtsback Aurier ineens weer een vaste basisspeler geworden is onder de Portugees.

Op linksback raakte zowel Ben Davies (eerste wedstrijd onder Mourinho) als Danny Rose (tweede wedstrijd onder Mourinho) geblesseerd, waardoor Jan Vertonghen weer een basisplaats heeft weten te veroveren. Het blok op het middenveld werd in de eerste paar wedstrijden steeds gevormd door Eric Dier en Harry Winks, hoewel laatstgenoemde in de laatste paar wedstrijden zijn plek moest afstaan aan Moussa Sissoko.

Voorin zijn Lucas Moura (op rechts), Dele Alli (op 10) en Heung-Min Son (op links) spelers die eigenlijk alleen niet spelen bij blessures of schorsingen. Harry Kane is de vaste spits.

Opbouw

Opbouw van eigen helft
Bij de wedstrijd tegen West Ham United (3-2 winst) is Mourinho net enkele dagen aangesteld als trainer bij Tottenham. Veel tijd om dingen te veranderen heeft hij op dat moment nog niet gehad. Toch is bij de eerste doeltrap die Tottenham krijgt meteen een duidelijke verandering zichtbaar ten opzichte van het Pochettino-tijdperk.

Waar bij Pochettino de centrale verdedigers vaak een meter of vijf van de keeper af staan, loopt iedereen nu direct door naar voren en kiest keeper Gazzaniga constant voor de lange bal richting Kane. In de wedstrijd tegen West Ham wordt niet één keer een korte opbouw geprobeerd.

Hoewel het spelen van de lange bal bekend staat als 'makkelijke' manier om op te bouwen, blijkt Spurs hier de eerste paar wedstrijden nog de nodige moeite mee te hebben. De twee verdedigende middenvelders staan te laag en de drie aanvallende middenvelders (Son, Alli en Lucas) missen de duelkracht om de tweede bal te winnen. Daardoor heeft Spurs moeite om de bal in bezit te houden.

In recentere wedstrijden is te zien dat Mourinho zijn elftal gewend heeft gekregen aan deze manier van opbouwen. Het elftal staat beter, waardoor de tweede bal vaker gewonnen wordt en Tottenham vaker in balbezit weet te blijven.

Opbouw rond de middenlijn
Toen Mourinho werd aangesteld bij Tottenham gaf hij aan dat hij de afgelopen elf maanden - waarin hij zonder club zat - had gebruikt om een nieuwe filosofie te ontwikkelen. Als Tottenham halverwege de eigen helft kan gaan opbouwen, zijn er inderdaad patronen te zien die we nog niet eerder zagen onder Mourinho.

Waar de Portugees er, bij zijn eerdere elftallen, standaard voor koos om één van de verdedigende middenvelders tussen de back en de centrale verdediger in te laten zakken om de opbouw op zich te nemen, kiest hij bij Tottenham voor een 3-2-4-1 formatie in de opbouw. Rechtsback Aurier schuift door aan de rechterkant waardoor rechtsmid Lucas meer in het centrum komt te spelen. Aanvallende middenvelder Alli schuift door naar de linker halfruimte en de linksback komt naar binnen om een 3-2 structuur te creëren in de opbouw.

(Tottenham met de 3-2 structuur in de opbouw, waarbij de linksback naar binnen komt)

(De voorste vijf met op rechts Aurier (1) die doorgeschoven is, Lucas (2) die naar binnen gekomen is, Alli (3) staat gepositioneerd in de linker halfruimte, Son (4) houdt het breed op links en Kane (5) blijft de diepe spits)

Patronen

Enkele vaste patronen waarin Tottenham probeert op te bouwen in deze 3-2-4-1 zijn:

1. De lange bal vanaf Alderweireld
In de 3-2-4-1 komt Alderweireld uit als de middelste verdediger in de linie van drie. De Belg beschikt over een fantastische lange bal, waar Tottenham met Kane, Alli, Son en Lucas ook spelers heeft die diep kunnen gaan zonder bal en iets met zo'n lange bal kunnen doen. Al meerdere keren scoorde Tottenham door zo'n directe bal van Alderweireld achter de defensie, waarna één van de aanvallers één-op-één met de keeper staat.

(Voorbeeld van de wedstrijd tegen Norwich: Alderweireld legt de bal in de ruimte achter de verdediging van de tegenpartij op de vrijstaande Kane)

2. Kane zakt tussen linies om spel te verdelen
In Kane heeft Tottenham een erg veelzijdige spits. De Engelsman kan zowel met zijn rug naar de goal een bal ontvangen en vasthouden als zich laten uitzakken om in de combinatie mee te doen. Vaak laat hij zich daarom uitzakken tussen de linies om zo de bal te ontvangen en deze vaak richting de andere kant te kunnen verleggen. Dit is onder meer effectief doordat Tottenham met Alli en Lucas twee spelers klaar heeft staan die meteen de gaten in kunnen duiken op het moment dat één van de centrale verdedigers besluit Kane te volgen.

(Kane zakt tussen de linies om het spel naar de andere kant te verleggen)

3. Een speler tussen de linies inspelen
Door de 3-2-4-1 formatie dwingt Spurs de tegenstander tot het maken van keuzes. Er staan immers vier spelers van Tottenham centraal gepositioneerd (de twee verdedigende middenvelders en Lucas + Alli) tegen vaak maar twee of drie centrale middenvelders van de tegenpartij. Als Tottenham dit goed uitspeelt, zijn ze in staat om een vrije speler te vinden tussen de linies van de tegenpartij.

Vooral in de eerste paar wedstrijden onder Mourinho, toen deze opstelling nog als een verrassing kwam voor tegenstanders, kwam dit er vaak uit.

(De middenvelder van West Ham besluit om door te stappen richting Dier, daardoor is Alli vrij tussen de linies)

4. Positiewisselingen voorin
Voorin is alleen rechtsback Aurier gebonden aan een positie, de andere drie spelers hebben de vrijheid gekregen om te zwerven en elkaars positie over te nemen. Zo zakt Kane vaak uit richting de linkerkant om vanaf daar aan de bal te komen en lopen Son en Alli vaak juist meer richting de spitspositie. Wanneer de opbouw bij Tottenham wat stroef verloopt zijn ze op die manier vaak weer in staat om Kane aan de bal te krijgen of loopacties te maken die de verdedigers niet verwachten.

Problemen tijdens de opbouw
Finales hebben vaak meerdere verhalen. Zo is één van de verhalen van de Europa League-finale van 2017 tussen Ajax en Manchester United de lijdensweg van Davinson Sánchez. Mourinho (op dat moment trainer van Manchester United) kiest ervoor Sánchez vrij te laten in de opbouw, waarna de Colombiaan keer op keer vertwijfeld het middenveld indribbelt op zoek naar een medespeler aan wie hij de bal kwijt kan. Een zoektocht die dikwijls leidt tot balverlies.

Nu als trainer van Tottenham loopt Mourinho zelf tegen dit probleem met Sánchez aan. Sánchez is groot, sterk, snel en staat altijd z’n mannetje als er verdedigd moet worden. Aan de andere kant is Sánchez heel erg matig aan de bal. Hij durft de bal vaak niet tussen linies door te spelen, heeft niet door wanneer hij kan indribbelen om een tegenstander uit positie te trekken en beschikt niet over een lange bal zoals bijvoorbeeld Alderweireld naast hem. Daarnaast staat rechtsback Aurier veelvuldig te 'hoog' waardoor hij ook afvalt als simpele optie om de bal te ontvangen van Sánchez.

(Sánchez durft in dit soort situaties de bal niet tussen de pressingslinie door te spelen op een verdedigende middenvelder)

De keuzes van Mourinho voor de dubbele zes-positie helpen Sánchez ook niet. Vaak wordt er in de persoon van Dier voor een echte verdedigende middenvelder gekozen. Een type á la Matic, waar Mourinho zo verzot op is. Fantastisch in het bespelen van de ruimte voor de defensie, maar iemand die zich slecht positioneert in balbezit en vrijwel alles op safe speelt. Elke aanname gaat achteruit.

In eerste instantie werd er met Winks nog een voetballende middenvelder naast gezet, maar intussen is die uit de basis verdreven door Sissoko. Een speler die, ondanks een sterke dribbel, ook vooral uitblinkt in het verdedigende aspect. Vooral in de wedstrijd tegen Chelsea (2-0 verlies) is te zien dat Sissoko en Dier geen enkel gevoel voor positionering bezitten op het moment dat de achterste drie spelers de bal hebben, waardoor de centrale verdedigers amper opties in het middenveld hebben.

Wanneer wedstrijden op slot zitten wordt meestal besloten om toch Christian Eriksen op het middenveld erbij te zetten. Zoals in de wedstrijd tegen Olympiakos, waar Dier na dertig minuten bij een 0-2 achterstand naar de kleedkamer mocht, en Tottenham met Eriksen toch nog met 4-2 wist te winnen.

Hoewel Tottenham veel middenvelders met opbouwende kwaliteiten op de bank heeft zitten met Eriksen, Tanguy Ndombele en Giovani Lo Celso, lijkt Mourinho het tot op heden niet aan te durven om met meer aanvallende impulsen te gaan spelen.

Eriksen begint tot op heden op de bank omdat hij zijn aflopende contract niet wil verlengen. Mocht de Deen tóch ingaan op het voorstel van Spurs, dan is de kans groot dat Mourinho met hem als één van de controleurs gaat beginnen.

(Eriksen positioneert zich in de wedstrijd tegen Olympiakos in het gat tussen Sánchez en Aurier, waardoor hij steeds in staat is om aan de bal te komen en de opbouw te vergemakkelijken)

Verdedigend

Hoog drukzetten
In persconferenties gaf Mourinho meermaals aan dat hij hoger druk wilde gaan zetten met Spurs. Tot op heden is dat nog niet gelukt. Eigenlijk iedere wedstrijd lijkt Tottenham de intentie te hebben om de tegenstander snel vast te zetten, maar de structuur ontbreekt hierin volledig.

Op het moment dat Alli en Kane doorstappen naar de centrale verdedigers van de tegenpartij, is er niemand bij Tottenham die doorstapt op de verdedigende middenvelder. Hierdoor is de tegenstander steeds in staat om uiterst gemakkelijk onder de druk vandaan te spelen. Meestal wordt er daarom na een minuut of vijftien voor gekozen om toch maar iets in te zakken en vanuit een middelhoog blok te spelen.

(Veelvoorkomend probleem bij Tottenham: Alli en Kane stappen door naar de centrale verdedigers en de keeper, maar er is niemand die doorstapt naar de verdedigende middenvelder waardoor de tegenstander simpel onder de druk uit kan spelen)

Middelhoge blok
Over het algemeen zakt Tottenham in tot rond de middenlijn en verdedigt daar vanuit een 4-4-2 in de zone. Alli komt naast Kane te spelen en het elftal probeert de bal naar de back te forceren om dan voluit druk te gaan zetten.

Tottenham heeft hierin wel een duidelijke ontwikkeling gemaakt in die tien wedstrijden onder Mourinho. Waar het elftal de eerste wedstrijden onder de Portugees nog weleens te ver uit elkaar stond, staan ze nu een stuk compacter en wordt er een stuk beter drukgezet. Vooral het drukzetten op het moment dat de back van de tegenpartij de bal krijgt is een stuk verbeterd.

Opvallend is wel dat Mourinho voor deze manier van verdedigen kiest. Door zijn hele carriére heen heeft de succestrainer gekozen voor man-oriëntaties in het middenveld. De stap naar een 4-4-2 in de zone is daarom opmerkelijk te noemen.

(Mourinho, als trainer van United, met man-oriëntaties in het middenveld)

Defensieve problemen
Het verdedigen in de 4-4-2 gaat nog niet vlekkeloos. Hier enkele veelvoorkomende problemen:

1. Het afschermen van de ‘6’ ruimte
In de 4-4-2 ligt er in principe een open ruimte in het gebied tussen de spitsen en de centrale middenvelders in. Door als elftal compact te staan en de spitsen zo te positioneren dat ze de passlijnen naar die ruimte eruit halen, wordt deze ruimte door de meeste teams afgeschermd. Tottenham heeft hier echter erg veel moeite mee.

Dit heeft deels te maken met het feit dat het elftal (vooral aan het begin) niet compact genoeg stond. Daarnaast spelen de individuele kwaliteiten van de voorste vier spelers hierin ook een rol (iets waar ik zo op terug kom). Hierdoor zijn tegenstanders vaak in staat om een vrije middenvelders tussen de linies van Spurs te vinden.

(De '6' ruimte ligt open, waardoor United instaat is om een vrije middenvelder tussen de linies te vinden)

2. Individuele kwaliteiten van de voorste vier
Waar Alli, Kane, Son en Lucas aanvallend gezien allemaal van wereldklasse zijn, laten ze verdedigend nog weleens steekjes vallen. Alli en Son herkennen drukmomenten niet altijd even goed. Ze zijn vaak iets te gretig, waardoor ze druk gaan zetten op momenten dat dat eigenlijk geen goed idee is, of ze vergeten tijdens het uitstappen om de passlijn naar een andere tegenstander dicht te houden, waardoor de tegenpartij makkelijk onder de druk uit kan spelen.

(Son gaat drukzetten terwijl de afstand tot de back te groot is. Daardoor is de back in staat om vrij gemakkelijk om Son heen te spelen)

Aan de rechterkant is Lucas vaak te man-georiënteerd, waardoor hij nog weleens uit positie wil lopen door hij achter zijn directe tegenstander aan te lopen in plaats van zijn zone af te schermen.

(Lucas is te man-georiënteerd waardoor zijn zone open komt te liggen).

Tot slot is het herpositioneren van Kane en Alli nadat ze zijn uitgespeeld nog niet altijd even zorgvuldig. Vooral Alli heeft moeite om meteen weer in positie te lopen, waardoor het gat met het middenveld vaak te groot blijft.

Moeite tegen 3-4-3
Van de tien wedstrijden onder Mourinho waren er twee tegenstanders die in een 3-4-3 aantraden. Zowel Wolves (1-2 winst in de laatste minuut) als Chelsea (0-2 verlies) wisten het Tottenham op deze manier erg lastig te maken.

In deze wedstrijden verschoof Tottenham naar een 4-1-4-1 tijdens het verdedigen, door één van de controleurs (Sissoko) te laten doorstappen op één van de centrale middenvelders. Dier bespeelde dan de ruimte voor de verdediging en moest de buitenspelers opvangen als die zich tussen de linies bewogen.

Het voordeel van de 3-4-3 op een 4-1-4-1 is dat de buitenspelers van Tottenham moeten kiezen: of Kane is de enige spits waardoor twee centrale verdedigers vrij zijn, of Lucas en Son stappen door tijdens het drukzetten waardoor de vleugelverdedigers de vrije mensen worden.

Natuurlijk had Mourinho hier een uitgedacht defensief plan voor bedacht, maar door de bovengenoemde gebreken bij de voorste spelers had Tottenham in beide wedstrijden erg veel moeite met het bespelen van de wingbacks.

Omschakelingen
Het beheersen van de omschakelmomenten is natuurlijk altijd het grote stokpaardje van Mourinho geweest. Ook hierin zijn duidelijke ontwikkelingen zichtbaar in de speelwijze van Spurs.

In de omschakeling van aanval naar verdediging loopt Spurs in de eerste paar wedstrijden tegen enkele problemen aan. De centrale middenvelders staan te laag in balbezit waardoor er niet direct druk op de bal gezet kan worden. Dit leidt ertoe dat elke keer dat Spurs de bal kwijtraakt de tegenpartij een counter kan opzetten en dat de achterste 4-5 spelers van Spurs geïsoleerd staan van de rest van het elftal.

In recentere wedstrijden is dit verbeterd. De restverdediging is beter georganiseerd, waardoor Spurs beter druk op de bal kan houden en daardoor makkelijker wedstrijden kan domineren.

De omschakeling van verdediging naar aanval begint er steeds meer uit te zien zoals je zou verwachten van een elftal van Mourinho. In de eerste paar wedstrijden vallen de counters nog tegen, maar na enkele wedstrijden worden de patronen zichtbaar. Vaak wordt Kane gezocht om de bal vast te houden waarna Alli, Son en Lucas zo snel mogelijk moeten bijsluiten en vaak met diagonale passes diep gestuurd worden.

Kijkend naar de kwaliteit van de spelers zou Mourinho van Tottenham een echte countermachine moeten kunnen maken. De voorste spelers beschikken allemaal over snelheid, diepte en een persoonlijke actie. Denk bijvoorbeeld aan de wereldgoal van Son tegen Burnley waarbij hij zeventig meter overbrugde met een dribbel.

Recente ontwikkelingen
In de laatste twee wedstrijden tegen Brighton (2-1 winst) en Norwich (2-2) is Mourinho overgestapt naar een 5-3-2 formatie. Aanvallend gezien verandert dit niet zoveel, de wingbacks schuiven op om weer dezelfde 3-2-4-1 te maken. Verdedigend gezien zou het kunnen dat Mourinho op deze manier de gebreken van zijn aanvallers probeert op te vangen. Het is afwachten welke weg Mourinho daadwerkelijk inslaat als zometeen Son weer terugkeert van zijn schorsing.

Dit is de eerste keer in zijn carrière dat Mourinho tijdens een seizoen is ingestapt bij een club. Een groot nadeel hiervan is dat de trainer (zeker in Engeland) niet meer de mogelijkheid heeft om conditie op te bouwen of een bepaalde methodologie te introduceren.

De resultaten laten zien dat Tottenham 'moe' is, iets wat Mourinho ook meermaals heeft aangegeven in persconferenties. Zo kwamen West Ham en Bournemouth beide van 3-0 tot 3-2 terug. Normaal gesproken is Mourinho's tweede seizoen altijd zijn beste seizoen. Wellicht dat hij volgend jaar, als hij iedereen weer fit gekregen heeft, al in zijn eerste volledige seizoen van Tottenham de topclub kan maken die het al een tijd hoopt te worden.

Evert van Zoelen is analist voor het YouTube-kanaal TheNextManager, heeft voor de bladen als TrainersMagazine en Futbol Netradince geschreven en kijkt voor VoetbalPrimeur naar belangrijke wedstrijden.